Το "καύχημα του γένους των Γραικών "

Στις εποχές κρίσης και δοκιμασίας, όπως είναι η σημερινή, οφείλουμε να αποτρέπουμε την κυριαρχία και τη διάδοση της απαισιοδοξίας και της ζοφερής αντίληψης για τα πράγματα και για το μέλλον μας ως λαού. Όσο και όπως μπορούμε, οφείλουμε να προστατεύσουμε τον λαό μας από την απογοήτευση και την παραίτηση. Σήμερα, ο τύπος και οι έμποροι της ειδησεογραφίας εξαπολύουν κάθε μέρα τρόμο, πανικό και δαίμονες. Δαίμονες, που μας θυμίζουν αυτούς που οι ασκητές ονομάζουν μυρμηγκολέοντες. Δαίμονες δηλαδή, που είναι αδύναμοι σαν μυρμήγκια μπροστά στο φρόνημα και την πίστη, αλλά ισχυροί σαν λεοντάρια όταν το φρόνημα και η πίστη απουσιάζουν. Θέλουν να μας πείσουν ότι δεν έχουμε κανένα μέλλον. Όλοι βάλθηκαν να βεβαιώνουν ότι είμαστε αποτυχημένος λαός, άξιοι για τα χειρότερα. Η απογοήτευση και η απελπισία γεννούν τέρατα. Διανοούμενοί μας επιχειρηματολογούν για το τέλος του Ελληνισμού (!). Η εθνική μας ταυτότητα, σφυρηλατημένη μέσα στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες μας, τίθεται σε αμφισβήτηση. Η ιστορική μας συνέχεια βρίσκεται υπό συζήτηση. Η στυγνή, πρωτόγονη και τυραννική Οθωμανική Αυτοκρατορία παίρνει άφεση αμαρτιών. Ακόμη και η υποταγή και υπαγωγή μας στην εκκολαπτόμενη νεοοθωμανική τάξη εμφανίζονται ως μια κάποια λύση.

Ωστόσο, σήμερα ίσως δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για κάποιες ευκαιρίες και για δράσεις παρόμοιες με αυτές που, με τόση επιτυχία, έχουμε σε ιστορικούς καιρούς επιχειρήσει. Μέσα από τα χαλάσματα και τις καταρρεύσεις ανέρχεται και πάλι το Ελληνικόν, και αυτό δεν έχει γίνει μόνο μία φορά. Γι’ αυτό πρέπει να γνωρίζουμε.

Ας επιστρέψουμε, λοιπόν, στη λίγο γνωστή εποχή μετά την τουρκική κατάκτηση και την προσπάθεια για ανασύνταξη των ελληνικών πληθυσμών. Εμφανίζονται τότε στις ελληνικές κοινότητες συνθήκες που οδηγούν στην ανάπτυξη του ελληνικού εμπορίου, της μεταποίησης και της ελληνικής εμπορικής ναυτιλίας. Τον 18ο αιώνα μάλιστα οι ρωμαίικες κοινότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ανέρχονται, ακμάζουν και δημιουργούν την πραγματικότητα που ονομάζουμε «καθ’ ημάς Ανατολή». Η παρασιτική Οθωμανική Αυτοκρατορία, της οποίας κύρια μέριμνα ήταν η απομύζηση των υπηκόων της, αναγκάζεται να τους παραχωρήσει κάποιες ελευθερίες. Αναδύεται ένας κόσμος στον οποίο οι Ρωμηοί, παρά την πολιτική υποταγή τους, διαθέτουν πλέον οικονομική και κοινωνική δύναμη δυσανάλογη προς τους αριθμούς τους, ώστε να αναδεικνύονται πολιτιστικά και οικονομικά κυρίαρχοι. Πρόκειται για ένα επίτευγμα πολιτισμικής τάξης: οι Έλληνες της καθ’ ημάς Ανατολής επιτυγχάνουν μορφές αστικού εκσυγχρονισμού χωρίς να χάσουν τα πολιτισμικά τους χαρακτηριστικά. Αυτά, που συνεχίζουν να στηρίζονται στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία, τον κοινοτισμό, την παιδεία, τον ευεργετισμό, το εμπόριο και την οικονομία.

Η ένταξη των υποταγμένων Ελλήνων στον τότε αναδυόμενο κόσμο, η προσαρμογή τους στην αστικοποιούμενη Ευρώπη του Διαφωτισμού και η συνδιαλλαγή τους με ίσους όρους με τη Δύση αποτελούν ακριβώς αυτά που είναι τα αιτήματα του παρόντος. Πρόκειται για επιτεύγματα που σήμερα οφείλουμε να κατανοήσουμε. Τί είναι αυτό που επιτρέπει στους επαρχιώτες Έλληνες εμπόρους των ελληνικών παροικιών, αυτούς που γεννιούνται με προϋποθέσεις αρνητικές και που στερούνται γλωσσομάθειας και σύγχρονης με την εποχή τους μόρφωσης, να επιτύχουν, να πλουτίσουν ραγδαία και να διαπρέψουν μέσα στις προηγμένες κοινωνίες της εποχής τους; Πώς γίνεται οι πάμπλουτοι έμποροι και μαικήνες της ελληνικής διασποράς να κρατούν μέσα στις επιτυχίες άσβεστο το πάθος για την πατρίδα; Πώς είναι δυνατόν οι φτωχοί αδελφοί Ζωσιμάδες από τα Γιάννενα, χωρίς μόρφωση, γνωριμίες και παρελθόν, να εμφανίζονται παντοδύναμοι στη Μόσχα, απ’ όπου κατευθύνουν το γιγαντιαίο αναμορφωτικό, φιλανθρωπικό και εκπαιδευτικό τους έργο, ώστε η αυτοκράτειρα των Ρώσων Μαρία να τους προσφωνήσει ως «καύχημα του γένους των Γραικών»; Τί οδηγεί τους Ζωσιμάδες και πώς κατορθώνουν να γίνουν, -οι ίδιοι έμποροι χωρίς μόρφωση-, εκδότες των Ελλήνων κλασσικών; Ποιές είναι οι συνθήκες και οι προϋποθέσεις κάτω από τις οποίες ο ταπεινός έμπορος από τη Βλάστη Κοζάνης Στέργιος Δούμπας κατορθώνει μέσα σε λίγα χρόνια, χωρίς μόρφωση, καταγωγή και πλούτο, να κυριαρχεί στην καλή κοινωνία της αυτοκρατορικής Βιέννης; Πώς υπερβαίνει τα κοινωνικά, εθιμικά και πολιτισμικά εμπόδια ο γιος του Νικόλαος Δούμπας, ώστε να φθάσει να είναι μαικήνας της μουσικής ζωής της Βιέννης, στενός φίλος του Ριχάρδου Βάγκνερ και φίλος και σύμβουλος του αυτοκράτορα Φραγκίσκου-Ιωσήφ; Πώς γίνεται αυτός ο Νικόλαος Δούμπας, γιος ενός αυτοδημιούργητου ξένου εμπόρου να φθάσει να δωρίσει, στην πρωτεύουσα της μουσικής, τη Βιέννη, τη λαμπρή αίθουσα συναυλιών για την οποία η πόλη της Βιέννης είναι ακόμη σήμερα περήφανη;

Σίγουρα αυτά τα ασυνήθιστα και φαινομενικά ακατόρθωτα επιτεύγματα οφείλουμε να τα γνωρίζουμε και να τα εντάσσουμε στα σύγχρονα πλαίσια. Η προσπάθεια για εθνική δημιουργία βασίζεται σε ανάλογη προσπάθεια για εθνική αυτογνωσία.