Βλάσης Αγτζίδης, "Μικρά Ασία" - Ένας οδυνηρός μετασχηματισμός (1908-1923), Εκδόσεις Παπαδόπουλος, Αθήνα 2015, σχήμα 14x21, σελ. 336

Η Τρίτη Γενεά προσφύγων από την μεγάλη αναδιάταξη της πρώτης εικοσαετίας του 20^ού αιώνα βρίσκεται πλέον σε ηλικία κατά την οποία το ενδιαφέρον για τα τρομερά γεγονότα της εποχής εκείνης ζητά εξηγήσεις. Αυτό συμβαίνει παρά την προσπάθεια και τη διάθεση αποσιώπησης, η οποία απαιτούσε για διάφορους λόγους την απάλειψη  της μνήμης και την αποφυγή σχολιασμού της καταστροφής και της σχεδιασμένης εξαφάνισης της Ανατολικής χωρικής και πληθυσμιακής οντότητας του Ελληνισμού. Με λίγα λόγια, είμαστε ένα έθνος που αδιαφορεί για τη μνήμη της γενοκτονικής εξαφάνισης της Ανατολικής διάστασής του και όχι μόνο προσπαθεί να την ξεχάσει, αλλά αρνείται και να τη συζητήσει.    

Συνήθως, όσοι ψάχνουν για απάντηση στα ερωτήματά τους καταφεύγουν στις εκδόσεις αυτών, οι οποίοι έζησαν τα γεγονότα και φρόντισαν να παραδώσουν τις εμπειρίες τους σε έντυπη μορφή. Οι εκδόσεις οι σχετικές με τη Μικρασιατική Εκστρατεία και τη Μικρασιατική Καταστροφή ανέρχονται σε χιλιάδες τίτλους, των οποίων όμως η ανεύρεση και ο εντοπισμός παρουσιάζουν μεγάλες δυσκολίες. Μέχρι τελείως πρόσφατα, τα χιλιάδες τυπωμένα βιβλία που είχαν τη φιλοδοξία να περιγράψουν τη βάρβαρη εκδίωξη και εξόντωση των Ελλήνων της πάλαι ποτέ Ελληνικής Ανατολής περιορίζονταν σε περιγραφές μαχών και τόπων, που ενδιέφεραν κύκλους μόνο από τους επιζήσαντες. Από ό,τι θυμάμαι οι μόνες συνθετικές εργασίες που ήταν διαθέσιμες μέχρι σήμερα ήταν η γενική "Πολιτική Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος", του Σπ. Β. Μαρκεζίνη και " Όραμα της Ιωνίας" (Η Ελλάδα στη Μικρά Ασία 1919-1922), του Michael Llewellyn Smith.  

Το βιβλίο του κ.Αγτζίδη αποτελείται από μικρά κείμενα, τμήματα παρουσιάσεων θεμάτων του Μικρασιατικού Αγώνα, που δημοσιεύτηκαν τα τρία τελευταία χρόνια σε κυριακάτικες  εκδόσεις εφημερίδων. Αυτό δεν αποτελεί μειονέκτημα, αφού οι παρουσιάσεις αυτές είναι πολύ προσεγμένες και δεν έχουν τον χαρακτήρα του προσωρινού, όπως συνηθίζεται. Για τον προσεκτικό αναγνώστη η συνολική παρουσίαση των γραπτών του κ.Αγτζίδη αποτελεί μία ολοκληρωμένη πολιτική και ιδεολογική ιστορία της τραγικής εποχής του 1908-1923. Και όχι μόνο αυτό. Τα υποφώσκοντα ιδεολογικά θέματα αναδύονται και παρουσιάζονται αναλυτικά στον αναγνώστη, ώστε να μπορεί να εμβαθύνει στο ιδεολογικό οικοδόμημα που μας οδήγησε στην Καταστροφή.

Δεν θα συμφωνούσα με την έμφαση που δίνεται στα αναθεωρητικά σχέδια που εφαρμόστηκαν και εφαρμόζονται. Ίσως γιατί δεν καταλαβαίνω τη σημασία και τη σκοπιμότητα τέτοιων πολιτικών. Ο αναθεωρητισμός είναι εργαλείο κατά βάση αντιδημοκρατικό και χρησιμοποιείται ευρύτατα από ανορθόδοξα πολιτικά σχήματα. Η κατακραυγή για το αναθεωρητικό βιβλίο ιστορίας της Ε΄ Δημοτικού στερέωσε την εμπιστοσύνη μου στη δημοφιλία του ιστορικού ισχύοντος σχήματος: Αρχαιότητα - Βυζάντιο - Νέος Ελληνισμός. Σχήμα το οποίο αγωνίστηκε να επιβάλλει η ρομαντική ελληνική ιστοριογραφία τον 19^ο αιώνα. Πιστεύω ότι οι αναθεωριστές δεν αξίζουν τη σημασία που τους έχει αποδοθεί. Καλό είναι να μην υπερτιμούμε τον κίνδυνο που οι ίδιοι εκπροσωπούν.

Ο κ.Αγτζίδης αποφεύγει την περιγραφή μαχών και την ανάπτυξη στρατιωτικής ιστορίας, ενώ δίνει, σωστά, έμφαση στη σημασία της ιστορικής εμπειρίας των προσφυγογενών Ελλήνων της πάλαι ποτέ Ελληνικής Ανατολής. Αυτή αποτελεί το ανάχωμα απέναντι στη λήθη και την αναθεώρηση.

Δυστυχώς τα όνειρα και οι φαντασιώσεις για μια ελληνοτουρκική προσέγγιση βρίσκονται κοντά στη διάψευση. Η Τουρκία επιδιώκει τη δύναμη την κυριαρχία και προχωρά προς ένα περιφερειακό γιγαντισμό πετυχαίνοντας, για πρώτη φορά, να υπερβεί την Ελλάδα σε ρυθμούς ανάπτυξης και οικονομικούς δείκτες. Η κατάσταση αυτή μας οδηγεί κατ΄ ευθείαν  στη δορυφοροποίηση της Ελλάδας  ή και στον διαμελισμό της. Τι μας επιφυλάσσει το μέλλον;

Το βιβλίο του κ.Αγτζίδη μας βοηθά να ξεκαθαρίσουμε τί συνέβη κατά τη μοιραία τετραετία του Μικρασιατικού Πολέμου, να θέσουμε τα γεγονότα σε ένα ιστορικό πλαίσιο και εν τέλει να προετοιμαστούμε για ένα δύσκολο μέλλον.   

Δημήτρης A. Μαυρίδης