Μετά το 1922

Η μεγάλης κλίμακας ανατολική πολιτική του Ελευθέριου Βενιζέλου τελειώνει με τις μοιραίες εκλογές της 1.11.1920, όπως τελειώνει και η ιστορικών διαστάσεων πολιτική του παρουσία. Έκτοτε, δεν υπάρχει ανατολική πολιτική στην Ελλάδα. Κατά τον Λόϋδ Τζώρτζ οι εκλογές της 1.11.1920 συγκρινόταν με την άλωση της Κωνσταντινούπολης. Δεν φανταζόταν τότε, ότι αυτό που θα επακολουθούσε θα ήταν ακόμη τρομερότερο. Η μομφή για τον Βενιζέλο πρέπει να δοθεί για τη δυσκολοεξήγητη απόφαση των εκλογών εκείνων, όπως και για την έλλειψη τόλμης και για ηττοπάθεια τον Σεπτέμβριο του 1922. Βέβαια, η μομφή απευθύνεται στον Βενιζέλο, γιατί οι πολιτικοί αντίπαλοι του, παρά τον πατριωτισμό τους, διέπραξαν τεράστια σφάλματα, και ήταν σαφώς ανίκανοι να δώσουν λύση στη μικρασιατική εμπλοκή, την οποία ο ίδιος ο Βενιζέλος είχε δημιουργήσει. Ο Βενιζέλος ήταν ο μόνος που διέθετε την τόλμη, το διεθνές κύρος και τις ικανότητες που ήταν απαραίτητες για την απόφαση απεμπλοκής από τη Μικρά Ασία, όταν ήταν πια φανερό το αδιέξοδο και οι διεθνείς συγκυρίες ήταν πια δυσμενείς, και όταν ήταν ακόμη δυνατό να διασωθεί ο Ελληνισμός της Ανατολής, η Ανατολική Θράκη και ίσως και η Κωνσταντινούπολη.
Όσο για τον Μεταξά, ο εγωκεντρισμός του τον εμπόδισε να γίνει μεγάλος. Θα έπρεπε βέβαια να σπεύσει στη Μικρά Ασία, ακόμη κι αν δεν το είχε ζητήσει φορτικά ο Γούναρης.
Ο Ελληνισμός έδωσε το 1922 κρίσιμες μάχες που έκριναν την πορεία του για τους επόμενους αιώνες. Οι αγώνες αυτοί έγιναν στην πραγματικότητα χωρίς πολιτική και στρατιωτική ηγεσία. Αφήνω κατά μέρος το ότι πολέμησε τότε τμήμα μόνο του Ελληνισμού.